Wycieczka śladami małopolskich cerkwi

Opis trasy

Piękno małopolskiej przyrody, miejscowe cerkwie, kościoły i inne ciekawe miejsca, a to wszystko dosłownie na wyciągnięcie ręki. Jeżeli wśród doświadczonych rowerzystów są koneserzy sztuki i budowli sakralnych, to powinni oni wybrać się na południe Polski i przejechać proponowaną trasę. Naprawdę warto! 

Do pokonania tej drogi będą nadawały się zarówno rowery crossowe, jak i trekkingowe, czy MTB. Poradzą sobie na nawierzchni asfaltowej, piaszczystej i kamienistej. Poza bardzo długim dystansem, utrudnieniem mogą być liczne wzniesienia. Niektóre wymagają naprawdę ponadprzeciętnej formy fizycznej. Tak naprawdę tylko ostatni odcinek, który liczy sobie około 40 kilometrów jest w miarę płaski.

Trasa zaczyna się w Pławnej. Na wstępie warto uprzedzić, że jest to skomplikowana droga. Czasami trzeba przejechać kilka lub więcej dodatkowych kilometrów, aby zobaczyć jakieś miejsce, jednak jest ono tego warte. Po drodze można zobaczyć między innymi takie atrakcje, jak: kościół pw. Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja Apostoła w Ciężkowicach czy wieżę widokową w Bruśniku.

Wieża widokowa w Bruśniku.

Z Pławnej trzeba kierować się na Bruśnik. Znajduje się w nim wspomniana wcześniej wieża oraz kościół NMP Wniebowziętej. Kolejna atrakcja to kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Bukowcu i towarzyszący mu Rezerwat Diable Skały. Aby to zobaczyć, należy na chwilę zjechać z głównej trasy i minąć szkołę podstawową. Następnie wrócić do poprzedniej drogi i kierować się w stronę Przydonicy. Przy okazji mija się dwa punkty widokowe w Bukowcu. Warto się przy nich na chwilę zatrzymać, odpocząć i zrobić pamiątkowe zdjęcie.

Gdy już odcinek zakończy się w Przydonicy, to koniecznie warto zobaczyć kościół MB Różańcowej. I znowu czeka rowerzystę powrót na główną trasę. Po dotarciu do odpowiedniego skrzyżowania, należy się kierować się na miejscowość Jasienna. Po drodze mija się kilka mniej lub bardziej znanych sklepów i zabytków. Jednak nie ma tutaj żadnego punktu, w którym trzeba się zatrzymywać. 

Następną miejscowością na trasie jest Korzenna. Tu znajdują się między innymi takie ciekawe obiekty, jak zabytkowy dwór, park i cmentarz. Później przejeżdża przez Pogwizdów, Krużlową Niżną i Wyżną, Starą Wieś. Tak dociera się do Ptaszkowej. Tutaj niestety trzeba nadłożyć trochę drogi, jeżeli obiektem zainteresowania jest kościół Imienia NMP. Nie tylko jest usytuowany w przepięknym miejscu, ale również znajduje się w nim cudowny obraz Matki Bożej Radosnej. Stanowi on przedmiot kultu od około 1734 roku.

Po jego obejrzeniu, trzeba zawrócić do głównej trasy. Na skrzyżowaniu wzdłuż, którego płynie rzeka Królówka, zjeżdża się w lewo. W ten sposób trasa dociera do pierwszej na liście cerkwi. Dokładniej mówiąc, jest to Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy.

Gdy już trasa doprowadzi rowerzystę do poprzedniego skrzyżowania, to trzeba jechać w stronę miejscowości Królowa Polska. Mija się cmentarz i dojeżdża do Kamionki Wielkiej. To może być dobra pora na obiad, więc warto zajrzeć do restauracji Florencja Resto & Bankiet. Oferuje polską kuchnię z lekkim twistem. W menu występuje na przykład kurczak rolowany z bekonem, szpinakiem i mozzarellą.

Wnętrze kościoła w Krużlowej Wyżnej.

Teraz trzeba przejechać przez Kamionkę Małą i Popardową Niżną. W ten sposób dojeżdża do dużo bardziej uczęszczanej drogi 75 i miejscowości Nawojowa. Będzie ona prowadzić do Maciejowej. Następnie powinno się zjechać z tej trasy, aby zobaczyć Kościół NMP Wniebowziętej w Maciejowej. Od razu pragniemy uprzedzić, że znowu odbywa się zjazd z głównego szlaku. No cóż, wycieczka głównie na tym polega. Kościół ma natomiast tę zaletę, że znajduje się w urokliwym miejscu i został zachowany w bardzo dobrym stanie.

Po wyjechaniu z Maciejowej, trzeba kierować się na Składziste, a następnie na Halę Łabowską. Podjazd na grzbiet główny Pasma Jaworzyny w Beskidzie Sądeckim wymaga podjechania 700 metrów pod górę. Do tej pory trasa zajęła około 77 km. Dlatego to dobry moment na dłuższy odpoczynek. Znajduje się tutaj schronisko PTTK, więc można przenocować w niezłych warunkach za niewygórowaną cenę. Czasami brakuje w nim miejsc, więc lepiej wcześniej zadzwonić i się upewnić, że mają wolne pokoje. Następna interesująca miejscowość to Wierchomla Wielka. To duża miejscowość, więc nie ma problemu z noclegami.

Zaraz za Wierchomlą Wielką znajduje się granica Polski ze Słowenią. Dalsza trasa wycieczki prowadzi wzdłuż niej. Można natknąć się na Kościół Rzymskokatolicki Pw. Podwyższenia Krzyża Św. To dawna cerkiew. Aby do niego dojechać trzeba przy dworcu autobusowym skręcić w lewo, zaraz za sklepem spożywczym.

Po zwiedzeniu kościoła, trzeba wrócić na trasę do drogi 971. Prowadzi ona aż do przystanku autobusowego w Żegiestowie. Tuż obok znajduje się Willa Zosieńka. Ośrodek rehabilitacyjno – wypoczynkowy, w którym w razie potrzeby można spędzić noc. W niewielkiej odległości od niego występuje Karczma nad Popradem, a w niej rewelacyjne ryby, w szczególności pstrąg.

Następnie trasa prowadzi przez Żagiestów, aż do Wiejskiego Ośrodka Zdrowia Przychodni. Należy skręcić w lewo i tak dojechać do Kościoła Świętej Anny. To cerkiew wybudowana z kamienia i cegły.

Po wyjechaniu z Żagiestowa, trasa kieruje drogą 971 aż do Andrzejówki. W niej trzeba nieco zjechać, aby zobaczyć kolejny zabytek. Tym razem będzie to Kościół katolicki NMP Wniebowziętej - dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy. W środku do obejrzenia są XIX-wieczna polichromia ornamentalna i pochodzący z tego samego okresu historycznego ikonostas.

Cerkiew w miejscowości Milik.

Po ponownym powrocie na trasę 971, trzeba kierować się aż do miejscowości Milik. W niej warto zobaczyć Miliczankę, czyli źródło wody mineralnej oraz cerkiew należącą do Parafii Świętych Kosmy i Damiana. Chociaż trzeba nadrobić kilka kilometrów, to warto, bo w tym zabytku między prezbiterium a nawą znajduje się kompletny rokokowo- klasycystyczny ikonostas z XVIII w.

Gdy już uda się wyjechać z miejscowości Milik, to następnym ważnym punktem jest Muszyna. To idealne miejsce do zrobienia sobie dłuższego odpoczynku, bo znajduje się w nim mnóstwo restauracji, pensjonatów i ośrodków wypoczynkowych. Muszyna jest umiejscowiona mniej więcej w połowie wycieczki. Tu warto zdecydować, czy trzeba zostać na noc, czy lepiej jechać dalej. Mamy dobrą wiadomość. Odległość między Muszyną a Krynicą to tylko 10 km. Dlatego nie będzie problemu ze znalezieniem miejsca do spania. Przy okazji warto zaopatrzyć się tu w prowiant. Nie brakuje sklepów spożywczych i piekarni. W Krynicy została jeszcze do obejrzenia Cerkiew Greckokatolicka p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Na szczęście wyjątkowo nie trzeba nadrabiać drogi! Jeżeli przyszedł czas na posiłek, to tuż obok jest dobra pizzeria i kebab. Obowiązkowym zabytkiem w Krynicy jest też Pomnik Nikifora- Łemka. Jego postawienie zbiegło się ze 110 rocznicą urodzin tego sławnego malarza. 

Po wyjechaniu z Krynicy, drogą 981 trasa kieruje na Krzyżówkę. To niewielka miejscowość, ale można w niej coś zjeść, na przykład w Karczmie Złoty Róg. Odpowiednim miejscem na nocleg jest Gawęckówka. Ośrodek wypoczynkowy U Jasia i Małgosi.

Cerkiew we wsi Kamianna.

Następnie przejeżdża się przez Nową Wieś, Kotów, po czym warto zatrzymać się na chwilę w Kamiannej. Koniecznie trzeba odwiedzić Muzeum Pszczelarstwa oraz Kościół Nawiedzenia NMP. To jedna z dawnych cerkwi. Kolejna jest dopiero w Polanach. Aby do niej dotrzeć, należy przy wjeździe do miejscowości, skręcić w prawo. To budowla pod wezwaniem św. Michała Archanioła.

W zaplanowanej trasie trzeba wrócić do głównej drogi numer 981 i dojechać do miejscowości o wdzięcznej nazwie Florynka. Warto w niej zobaczyć Cmentarz i pomnik ofiar ancji "Wisła". Następnie trzeba zrobić dużą pętlę wokół Małej Kiczery 545 m n.p.m i dojechać znowu do drogi krajowej. Przejeżdża się przez Kąclową i tak rowerzysta znajduje się w Grybowie. W nim natomiast jest do obejrzenia Zamek Stara Baśń i Bazylika Mniejsza pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Grybów to na tyle duża miejscowość, że nie brakuje w niej restauracji, podających na przykład pizzę czy kebab. 

Zaraz za nim są Stróże. W nich znajduje się dużo sklepów spożywczych. To dobra okazja do dokupienia wody i czegoś na drogę. Ciekawym miejscem jest Pałacyk pod Różą. Organizowane są w nim wesela, ale można też zjeść smaczny obiad. W karcie dań znajdują się między innymi: dania z wieprzowiny, drobiu, czy jarskie. 

Kolejne miejscowości to Polna i Szalowa. W tej ostatniej są dwór oraz kościół św. Michała Archanioła. Następnie trzeba przejechać przez Łużną i Siedliska, aby dotrzeć do Ciężkowic. W nich obowiązkowym punktem do zobaczenia jest Parafia Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja Apostoła. To również odpowiednie miejsce do przenocowania. Do końca wycieczki zostało niecałe 50 km, ale warto je pokonać z nowymi siłami. W Ciężkowicach można wynająć pokój na przykład w szkolnym środowisku młodzieżowym. Dla osób z bardziej wygórowanymi oczekiwaniami są też apartamenty na Rynku.

Aby ruszyć w dalszą drogę, to trzeba wjechać na trasę numer 977 i kierować się na Gromnik. Koniecznie tu warto odwiedzić Kościół NMP Królowej. Następnie czeka rowerzystę powrót do poprzedniej drogi, a trasa wjedzie do Cmentarza wojennego w Chojniku. Po jego obejrzeniu kolejnym przystankiem jest Tuchów. To o wiele większa miejscowość. Nie brakuje w niej punktów gastronomicznych czy sklepów spożywczych.

Ostatnie miejsca, przez które trzeba przejechać to Tuchów, Łowczów i Tarnów. W tym ostatnim jest dworzec PKP, więc można wrócić pociągiem do domu.

Dojazd do trasy

Trasa zaczyna się w Plewnej, obok stacji PKP. Do tej miejscowości można dojechać też autobusem. Ze względu na brak parkingu odradzamy przyjazd samochodem.

Atrakcje na trasie

• Hala Łabowska – polana w Beskidzie Sądeckim, w środkowej części Pasma Jaworzyny. Jej nazwa pochodzi od góralskiej wsi Łabowa. Okoliczni mieszkańcy wypasali tutaj owce. Obecnie jest to przede wszystkim doskonały punkt widokowy. Można z niej zobaczyć na przykład wzniesienia Beskidu Niskiego i pobliskie szczyty Beskidu Sądeckiego. To również węzeł szlaków turystycznych.
• Bruśnik (wieża widokowa) – można się z niej rozejrzeć na wszystkie strony świata i zawsze zobaczyć coś ciekawego. Schody na wieżę są dosyć wąskie, co może stanowić pewne utrudnienie dla tych, który noszą większy rozmiar buta. Przy wieży zrobiono parking oraz wieżę z paleniskiem. To idealne miejsce do wykonywania pamiątkowych fotografii.
• Źródło Wierchomlanka – to naturalne źródło wody mineralnej. Ma profil wodorowęglanowo - wapniowo – magnezowy. Wokół ujęcia wybudowano drewnianą wiatę z ławeczkami, Ujęcie wody to kamienna ścianka z ukształtowaną komorą. W niej umieszczona jest rurka z wypływającą wodą.
• Kościół NMP Wniebowziętej w Bruśniku – tym, co przyciąga do niego turystów jest wizerunek Matki Bożej Bruśnickiej. Świątynia otrzymała status sanktuarium w dniu 15 sierpnia 2014 roku.
• Kościół p.w. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Bukowcu – na samym początku była to cerkiew greckokatolicka. Zbudowano ją w 1805 roku. Została odbudowana w Bukowcu. Natomiast w kościół rzymskokatolicki przekształcono ten obiekt sakralny w 1949 roku.
• Kościół MB Różańcowej w Przydonicy – powstał około 1358 roku dzięki wsparciu rodów Gerałtów i Gryfitów. Obecny kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej został zbudowany w 1527 i konsekrowany około 1580 roku. Wybudowano go z drewna modrzewiowego w technologii zrębowej. To późnogotycka budowla jednonawowa z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Warto ją odwiedzić między innymi ze względu na malowany na płótnie XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwany obrazem „Matki Boskiej Pocieszenia”. Podobno jest to dar od Jana III Sobieskiego za zwycięską bitwę pod Wiedniem.

Kościół pw. Matki Boskiej Różańcowej w Przydonicy.

• Kościół pw. Imienia Maryi w Jasiennej – wcześniejszy kościół rozebrano w 2000 roku. Natomiast projektantem nowego jest inż. arch. Bożena Bulanda. Ołtarz główny został zaprojektowany i wykonany przez artystę Andrzeja Pasonia. Ogólnie przy wystroju nowej świątyni pracowało kilku artystów. Dlatego warto ją zobaczyć i to z jaką dokładnością i talentem podeszli do każdego detalu.
• Kościół Narodzenia NMP w Krużlowej – od końca XIV wieku wieś należała do wpływowej rodziny Pieniążków herbu Odrowąż. Z środków fundacji Jana Pieniążka wzniesiono i bogato wyposażono drewniany kościół. Jednym z ciekawszych, zachowanych elementów w świątyni jest gotycka chrzcielnica. Została wykonana z kamienia i ma kształt ośmiobocznego, stylizowanego kielicha mszalnego. W jego wnętrzu są również epitafia i herby rodowe Pieniążków.
• Cerkiew Narodzenia Bogarodzicy – zbudowana w 1809 r. Wewnątrz można obejrzeć kompletny ikonostas. Ikony pochodzą z początku XX w.
• Parafia św. Archanioła Michała w Wierchomli Wielkiej – została erygowana 12 grudnia 1951 roku przez biskupa Jana Stepę. Msze święte są odprawiane w dawnej cerkwi greckokatolickiej. W sezonie zimowym jej rolę przejmuje kaplica św. Maksymiliana Kolbe na parterze plebanii. Natomiast dawny budynek gospodarczy to Parafialne Schronisko Młodzieżowe pod wezwaniem błogosłowionej Karoliny Kózkówny.
• Kościół Rzymskokatolicki pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Św. – dawna cerkiew greckokatolicka, wzniesiona w 1875 roku, znajdująca się w Zubrzyku. Obecnie traktowana jest jako kościół filialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Św. parafii w Żegiestowie. Na liście zabytków budynek znalazł się w 1964 roku.
• Kościół św. Anny w Żegiestowie - to dawna cerkiew greckokatolicka. Zbudowano ją w latach 1917-1925 z kamienia i cegły na planie krzyża. Cerkiew została przemianowana w latach 1946-1947 na kościół rzymskokatolicki po wysiedleniu ludności łemkowskiej z Żegiestowa.
• Kościół katolicki NMP Wniebowziętej (dawna cerkiew greckokatolicka p.w. Zaśnięcia Bogurodzicy) – prawdopodobnie wybudowano ją w połowie XIX wieku. W 1947 roku wysiedlono stąd Łemków. Natomiast świątynia pełni rolę rzymskokatolickiego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w parafii w Miliku. Tuż obok dawnej cerkwi rosną stuletnie lipy.
• Miliczanka – źródło wody mineralnej. Jest czynne w sezonie wiosenno-letnim i można z niego korzystać bez dodatkowych opłat. Znajduje się na Rowerowym Szlaku Wód Mineralnych w Gminie Muszyna. Wypływająca ze źródła woda wodorowęglanowo-wapniowa podobno ma właściwości lecznicze.
• Cerkiew Greckokatolicka p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła – wybudowano ją w latach 1875–1879. Znajduje się w Krynicy-Zdroju. Inicjatorem tej budowy był ksiądz Wiktor Żegiestowski, ówczesny proboszcz greckokatolicki w Krynicy i dziekan muszyński, wraz ze współpracownikiem Mikołajem Gromosiakiem. Zabytkowe elementy we wnętrzu to polichromia, górna strefa ikonostasu i cztery drewniane ołtarze boczne z XIX wieku.
• Pomnik Nikifora- Łemka – postawiony na skwerze pomiędzy ulicą Nikifora Krynickiego, a ulicą Leona Nowotarskiego w Krynicy-Zdroju. Odsłonięto go 9 września 2005 roku. Pomnik jest poświęcony pamięci Nikifora Krynickiego. Nakręcono o nim również rewelacyjny film ,,Mój Nikifor”.

Pomnik poświęcony pamięci Nikifora Krynickiego.

• Muzeum Pszczelarstwa w Kamiannej – zwiedzanie z oprowadzeniem obejmuje: kościół, skansen uli, pasiekę, galerię świętego Ambrożego i wiele więcej. W tym miejscu jest okazja do poznania historii bartnictwa i pszczelarstwa. Dodatkowo, warto zobaczyć jeden z największych zbiorów wizerunków patrona tego zawodu. Na sam koniec wycieczki można kupić miód lub wstąpić do kawiarni.
• Kościół Nawiedzenia NMP w Kamiannej – początkowo była to cerkiew zbudowana w 1903 roku dla mieszkańców wsi. Od 1949 roku pełni funkcję parafii rzymskokatolickiej. Ołtarz główny i dwa boczne zrealizował w 1960 roku miejscowy artysta Józef Stefaniak. Warty Twojej uwagi jest obraz Nawiedzenia NMP, zaś w ołtarzach bocznych są rzeźby Chrystusa Frasobliwego i św. Józefa.
• Cerkiew św. Michała Archanioła w Polanach – dawna cerkiew. To część małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej. Na liście zabytków znajduje się od 1964 roku. Najciekawsze elementy wyposażenia zabytku to: kompletny ikonostas z XIX wieku z malowanym baldachimem, a w prezbiterium ołtarz główny późnobarokowy z obrazem Piet z XVIII wieku.
• Zamek Stara Baśń – rekonstrukcja średniowiecznego grodu warownego. Inspiracją do jego powstania była historia najazdów tatarsko – mongolskich na ziemie polskie w XIII w. Podobno gród założył Bolek Gniewny, który w 1287 r. powstrzymał najazd wojsk potomka Czyngis – Chana, Nogaja oraz dowódcę Złotej Ordy tatarskiej – Telebogi. Obecnie odbywają się tutaj wycieczki dla dzieci, biesiady historyczne i imprezy okolicznościowe.
• Bazylika Mniejsza pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Grybowie – w głównym ołtarzu znajduje się rzeźba Chrystusa na Krzyżu na tle płasko rzeźbionej panoramy Jerozolimy z połowy XVII wieku. Dodatkowo, w bazylice można obejrzeć obraz Matki Boskiej Przedziwnej z 1700 roku i drewnianą rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem zwanej Madonną Grybowską. Atrakcyjne są też witraże, między innymi: św. Katarzyny, Chrystusa Króla, Matki Bożej Ostrobramskiej, Matki Bożej Częstochowskiej.
• Dwór w Szalowej – przebudowany w XIX wieku. Poza nim, bardzo dobrze zachowały się zabudowania gospodarcze oraz pozostałości parku. Chociaż zabytek jest obecnie w rękach prywatnych, to właściciel udostępnia go turystom. Wystarczy poprosić o taką możliwość.
• Kościół św. Michała Archanioła w Szalowej – pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku. To jeden z najcenniejszych drewnianych barokowych kościołów w Polsce. We wnętrzu zachowały się elementy wyposażenia z samego początku istnienia. Możemy wśród nich wymienić między innymi: obraz Veraicon pod belką tęczową, czy chrzcielnicę z czarnego marmuru.
• Parafia Pana Jezusa Miłosiernego i św. Andrzeja Apostoła w Ciężkowicach – świątynia wzniesiona w latach 1901-1902 według projektu architekta Jana Sas-Zubrzyckiego. Na szczególną uwagę zasługują witraże zrealizowane w zakładzie witraży Żeleńskiego w Krakowie. Wewnątrz świątyni możesz zobaczyć takie cuda, jak: stacje drogi krzyżowej z 1997 r., wykonane z drzewa lipowego przez Ryszarda Rybę, czy neogotycki ołtarz autorstwa Stanisława Wójcika.
• Kościół NMP Królowej w Gromniku – na samym początku była to drewniana świątynia. Natomiast nowy obiekt sakralny zbudowano w latach 1983-1991 według projektu magistra inżyniera Zbigniewa Zjawina.
• Cmentarz wojenny w Chojniku – to jeden z ponad 400 zachodnio-galicyjskich cmentarzy wojennych zbudowanych przez Oddział Grobów Wojennych C. i K. Komendantury Wojskowej w Krakowie. Cmentarz jest dwupoziomowy. Odnowiono go i od 2015 roku prezentuje się bardzo estetycznie.

Cmentarz w Chojniku.

Noclegi lub miejsca postojowe

Na tak długiej trasie trzeba wykupić przynajmniej dwa noclegi. Wśród obiektów są zarówno schroniska z kilkudziesięcioma miejscami do spania, pokoje gościnne, a także pensjonaty.

Gdzie zjeść

Oczywiste jest, że trzeba ze sobą zabrać odpowiednie zapasy wody i prowiantu. Jednak jednocześnie nie można zapomnieć o zjedzeniu czegoś na ciepło. Ciekawe punkty na trasie znajdują się w Kamionce Wielkiej, Stróżach czy Muszynie. Można w nich spróbować lokalnych dań, ryb, a nawet kuchnię grecką.

Dobrze wiedzieć

Warto mieć świadomość tego, że to nie jest trasa na jeden dzień. Mądrze trzeba rozkładać siły. Wcześniej warto zaplanować sobie noclegi oraz sprawdzić, które sklepy na pewno są czynne.

Drogę można przejechać wiosną, latem lub jesienią. W zimie nawierzchnia może być śliska i stanie się to bardzo niebezpieczne. Trzeba też pamiętać o tym, żeby zabrać ze sobą duże ilości prowiantu i wody. Przyda się kurtka przeciwdeszczowa i cieplejsza bluza. Konieczne będzie wzięcie podstawowego zestawu naprawczego do roweru, latarki oraz oczywiście dokumentów, telefonu, pieniędzy.

Praktyczne wskazówki

Ze względu na to, że trasa prowadzi przez drogi dla samochodów i jest ekstremalnie wymagająca, to koniecznie trzeba zabrać ze sobą zestaw naprawczy do roweru, apteczkę, czapkę z daszkiem, czy krem z filtrem UV. Niezbędna może okazać się również nawigacja i smartfon z dostępem do sieci internetowej. Po raz kolejny przypominamy o zapasach wody i prowiantu. Nie wszystkie małe sklepy są zawsze otwarte.